Voedings- en Gezondheidscongres 2019: NICE-to-knows

Interactie voeding en medicijnen bij kanker

Voeding en medicatie worden doorgaans beschouwd als twee aparte disciplines. Uit onderzoek blijkt echter dat de interactie tussen beide groter kan zijn dan wordt gedacht. Volgens Prof. Ron Matthijssen (Erasmus MC Kanker Instituut Rotterdam) vergt dit zeker in het kader van de behandeling van kanker de nodige aandacht van zowel de zorgverlener als de patiënt. Niet alleen voedingssupplementen zoals sint-janskruid, kurkuma en groene thee maar ook meer vertrouwde voedingsmiddelen zoals pompelmoes, alcohol en vette vis kunnen de blootstelling aan anti-kankergeneesmiddelen in het lichaam beïnvloeden. Pompelmoes bijvoorbeeld kan de werking van bepaalde enzymen in de lever blokkeren waardoor er uiteindelijk hogere concentraties van het geneesmiddel in het bloed terechtkomen. Dat kan leiden tot meer bijwerkingen. Alcohol kan daarentegen de werking van bepaalde enzymen in de lever activeren waardoor het geneesmiddel juist sneller wordt afgebroken en minder werkzaam wordt. In het kader van kankerbehandeling is dat een ongewenst effect. Momenteel wordt ook onderzocht in welke mate de absorptie van een medicijn beïnvloed kan worden door het vetgehalte van een maaltijd – vette voeding lijkt de geneesmiddelenconcentratie te verhogen - en de zuurtegraad in de maag – een minder zure omgeving kan de absorptie verlagen. Meer onderzoek naar de interacties tussen anti-kankermedicatie en voeding is belangrijk om ter zake meer inzicht te krijgen en de effectiviteit van kankerbehandelingen verder te verbeteren.

Samen slimmer zwanger

Wie zwanger is moet gezond eten. Maar een gezonde eet- en leefstijl vóór de zwangerschap is minstens even belangrijk. Niet alleen voor de moeder, maar ook voor de vader. Uit onderzoek van Prof. Regine Steegers (Erasmus Medisch Centrum Rotterdam) blijkt dat een gezonde eet- en leefstijl de fertiliteit van beide ouders in spe beïnvloedt. Niet alleen roken en het gebruik van alcohol maar ook een ongezond voedingspatroon kan de zaadkwaliteit van de man aantasten. Een gezond voedingspatroon kan het aantal zaadcellen en hun beweeglijkheid sterk verbeteren. Gezond eten tijdens de periconceptieperiode (14 weken voor de zwangerschap tot de eerste 10 weken van de zwangerschap) is eveneens van invloed op de ontwikkeling en de toekomstige ziektelast van de baby.

Om toekomstige ouders nog meer bewust te maken van het belang van een gezonde eet- en leefstijl voor en tijdens de zwangerschap werd de online coaching ‘Slimmer zwanger’ ontwikkeld. Deze onlinetool helpt vrouwen en hun partner met een zwangerschapswens op weg om samen slimmer zwanger te worden en te zijn.

De rol van zuivel van jong tot oud

Gezien het groeiende aanbod in het ‘zuivel’schap en de toenemende belangstelling voor vegetarische en veganistische eetpatronen geeft Prof. Ian Givens (Institute for Food, Nutrition and Health, University of Reading) een aantal aandachtspunten mee voor jong en oud.
Bij kinderen bevorderen koemelk en in het bijzonder de hoogwaardige koemelkeiwitten, de groei en de botontwikkeling. Professor Givens waarschuwt voor een ondoordachte vervanging van koemelk door bepaalde plantaardige drinks zoals amandeldrink waarvan de samenstelling – zij bevatten onder andere te weinig eiwitten – niet aansluit bij de noden van kleine kinderen.
Veel tieners en in het bijzonder jonge vrouwen in de UK vertonen tekorten aan mineralen die voor een belangrijk deel door zuivel worden aangebracht, namelijk calcium, magnesium en jodium. Dat houdt mogelijk verband met de afgenomen zuivelinname (melk, kaas, yoghurt) bij tieners. Hierdoor kan de optimale botontwikkeling tijdens deze levensfase ondermaats blijven, wat het risico op botfracturen op oudere leeftijd kan verhogen. Daarnaast moet men waakzaam zijn voor de gevolgen van een suboptimale jodiuminname bij jonge vrouwen die zwanger zijn.
Uit recente meta-analyses en prospectieve studies blijkt dat zuivel niet geassocieerd is met een verhoogd risico op cardiometabole aandoeningen bij volwassenen. Voor melk ziet men zelfs een gunstig verband met beroerte en voor yoghurt met diabetes. Verschillende factoren kunnen hierin een rol spelen, zoals de melkeiwitten. Omdat alle zuivelproducten niet hetzelfde gezondheidseffect vertonen, speelt mogelijk ook het matrixeffect mee. Het verzadigd vetgehalte in zuivel lijkt hieraan ondergeschikt.
Met toenemende leeftijd gaat er skeletaire spiermassa en functieverlies verloren. Melkeiwitten kunnen dit proces in combinatie met fysieke activiteit helpen vertragen. Cruciaal hierbij is het essentiële aminozuur leucine, een sterke anabole stimulus, dat vooral voorkomt in zuivel en in minder mate in bijvoorbeeld soja. Wie zuivel door plantaardige eiwitbronnen wil vervangen, moet ook hiermee rekening houden.

Over vezels, granen en brood vandaag

Prof. Jan Delcour (Laboratorium voor levensmiddelenchemie en -biochemie, KU Leuven) lichtte toe hoe de definitie en omschrijving van voedingsvezels doorheen de jaren evolueerde. Van “niet verteerbare componenten die deel uitmaken van de celwand” in 1953 tot “koolhydraatpolymeren bestaande uit 3 of meer monomere eenheden, die in de menselijke darm niet verteerd en niet opgenomen worden en tot de volgende categorieën (…) behoren” in 2008. Verder besprak Prof. Delcour het beperkte aantal toegestane gezondheidsclaims voor voedingsvezels en prebiotica. Volgens hem kunnen we de ‘vezelgap’ - onze gebruikelijke inname ligt met 12 tot 18 g per dag nog onder de aanbeveling van 20 tot 35 g per dag - al grotendeels goedmaken door systematisch te kiezen voor volkoren producten.

Prof. Fred Brouns (Faculteit Health, Medecine and Life Sciences, Maastricht University) duidde of weerlegde de belangrijkste misvattingen bij consumenten over granen en brood:  

• granen zoals tarwe, rogge en gerst staan al op ons menu sinds de paleotijd;
• in tegenstelling tot wat vaak wordt beweerd, bevatten oude tarwesoorten zoals Emmer en Eenkoren meer gluten dan het huidige broodtarwe;
• 95 % van de bevolking consumeert zonder problemen tarwe, spelt, rogge en gerst, naar schatting heeft slechts 1 % van de wereldbevolking coeliakie of glutenintolerantie, een kleine groep mensen heeft last van een ‘non celiac wheat sensitivity’ ten gevolge van mogelijks een overgevoeligheid voor FODMaPs en 0,2 tot 0,5 % van de bevolking heeft een tarweeiwitallergie;
• onterecht graangewassen met gluten vermijden en ze vervangen door glutenvrije soorten zoals mais en rijst en glutenvrije producten die meer vet, zout en calorieën kunnen bevatten, kan de inname van belangrijke vezels en andere essentiële voedingsstoffen sterk verminderen;
• de consumptie van volkoren producten is geassocieerd met een lager risico op darmkanker, hart en vaatziekten en diabetes type 2 en met een meer gunstig gewichtsbehoud op lange termijn.

Wat kunnen we leren van influencers?

Dr. Charlotte De Backer (Departement Communicatiewetenschappen, Universiteit Antwerpen) onderzoekt in het kader van het inFLOOD-project hoe gezondheidsprofessionals effectiever kunnen communiceren over gezonde voeding. Daarbij wordt onder meer gekeken naar het toenemende succes van influencers en wat we hiervan kunnen leren. Influencers zijn gewone mensen met een natuurlijke passie die een band scheppen met hun publiek. Zij stralen vertrouwen en authenticiteit uit (op basis van hun eigen expertise) en focussen op het positieve. Al deze elementen worden verweven tot mooie verhalen die gretig worden opgepikt via diverse (sociale) media en gedeeld door hun volgers. Het gevolg is dat mensen (niet) eten wat hun favoriete influencers (niet) eten. Vooral mensen die minder voedselgeletterd zijn, zijn gevoelig voor sociale media. Mensen meer voedselgeletterd maken, kan hen weerbaarder maken tegen sociale media.
Informatie die door meerdere kanalen met meerdere personen onafhankelijk van elkaar lijkt verspreid, wordt sneller geloofd. Samen met verschillende stakeholders (wetenschappers, gezondheidszorg, industrie) meer positieve, heldere én dezelfde boodschappen verspreiden zou de ideale strategie zijn voor voedings- en gezondheidsprofessionals om meer gehoord te worden en impact te hebben. 

Belgische voedingsaanbevelingen met een focus op voedingsmiddelen

Op 1 oktober 2019 heeft de Hoge Gezondheidsraad de ‘Food Based Dietary Guidelines’ (FBDGs) voor België gepubliceerd. Zij werden voorgesteld en verder toegelicht tijdens het congres. Lees hierover meer in het decembernummer van Nutrinews.